Vikingen, dat waren van die wilde krijgers uit het hoge noorden met helmen met horens. Ze voeren in drakars en plunderden alle kloosters en steden, zoals Dorestat. De middeleeuwers baden “van de woede der Noormannen, verlos ons Heer”. De Vikingen ontdekten IJsland, Groenland en de kust van Canada. Ze voeren over de Wolga. Ze aanbaden allerlei woeste goden.
Een van de eerste voorwerpen in de tentoonstelling de Vikingen in het Drents Museum in Assen is een helm waarbij twee losse horens liggen. De uitleg maakt de bezoeker meteen duidelijk hoe weinig hij weet, want het blijkt dat er geen enkele Vikinghelm bekend is met horens; wel zijn er voorwerpen die de indruk wekken dat er iets op die helmen stond, maar dit zijn vermoedelijk vogelkoppen. Het misverstand is ontstaan toen Denemarken werd aangevallen door Pruisen en Oostenrijk, en de Denen een afschrikwekkend krijgersimago nastreefden. Zo ontstond het beeld van de woeste Viking. De horenhelm is uitgevonden bij opvoeringen van Wagners Ring des Nibelungen en werd zo over heel Europa populair.
De bezoeker wordt zo meteen duidelijk gemaakt dat hij de noties waarmee hij naar Assen is gereisd, achter moet laten. Niets is wat je dacht te weten. Dat van die helm was bijvoorbeeld voor mij nieuw. Dat de Vikingen handelden met het Kalifaat van Bagdad wist ik toevallig wel, maar ik heb toch verbaasd gekeken naar een door Vikingen geslagen munt uit Kyjiv: een imitatie van een Arabische munt, met een islamitisch opschrift, alleen van het origineel te onderscheiden door de toevoeging van een bescheiden kruis.
De ontwerpers hebben de grote hal waarin de tentoonstelling plaatsvindt optimaal ingedeeld, zodat je altijd overzicht hebt. Er waren vrij veel bezoekers, maar ik kreeg geen moment het idee dat ik niet alles op mijn gemak kon bekijken. Geen donkere zalen met low key-verlichting en vitrines waarin de voorwerpen mysterieus liggen te zijn – de ruimte is aangenaam licht.
Er zijn enkele slimmigheidjes. Eén ervan is een zwaard, dat zo is neergelegd dat je het onmogelijk kunt wegnemen en er gekke dingen mee kon doen, terwijl je wel kunt voelen hoe het in de hand ligt. Ik heb verbaasd gekeken naar een schip dat is opgebouwd uit draden, die de honderden spijkers en nagels op hun plek houden die je een beeld moeten geven van de kwaliteit van het smeedwerk.
Er ligt een brede selectie van voorwerpen, merendeels uit het Zweeds Nationaal Historisch Museum te Stockholm, soms origineel en soms in replica (zoals de grote stenen met runeninscripties). Er is opvallend veel geschreven toelichting, er zijn veel verhelderende foto’s en daarnaast zijn er leuke animaties. In een apart deel kunnen kinderen zich verkleden en tekeningen maken, hoewel ze in de zaal zelf ook hun eigen runenteksten kunnen samenstellen. Het Hnefatafl-spel is ook voor volwassenen de moeite waard, en de catalogus is uitstekend, al had er een register bij gemogen. Er is duidelijk voor gekozen de informatieoverdracht centraal te stellen, en niet te streven naar gemakkelijk effecten.
Is de geboden informatie ook adequaat? Dat kan ik niet beoordelen, maar complexiteit wordt in elk geval niet geschuwd: er zijn verschillende begrafenisrituelen, het leven van de (archeologisch altijd moeilijk zichtbaar te krijgen) gewone man wordt getoond, er is uitleg dat de term ‘viking’ niet altijd betekent wat we denken en ook de kerstening komt aan bod.
Kortom, een tentoonstelling zoals ’ie moet zijn. Nog tot 28 oktober, en op mijn Facebookpagina staan nog wat foto’s.
Helemaal mee eens. Wij zijn er begin mei geweest en het is een erg prettige manier om dit onderwerp te presenteren. Dit museum heeft inmiddels een grote reputatie voor de opbouw van belangrijke tentoonstellingen. Denk maar aan de Chinese krijgersbeelden van enkele jaren geleden. Ook die presentatie was perfect. Overigens is daarna de rest van dit museum ook zeer de moeite waard. Vooral de archeologische collectie is fijn.
Ik had meer tijd willen hebben voor de archeologische collectie; een deel – waar dat dubbele veenlijk moet komen liggen – is niet nog niet. Ik ga volgend jaar weer, als de Qumranexpositie er is.
Helmen met horens bestonden, maar a) ze werden gedragen door andere volkeren en b) ze hadden een ceremoniële functie. Er is één afbeelding bekend die met Vikingen in verband kan worden gebracht. De overige afbeeldingen, vermeldingen en vondsten zijn ouder. Horens zijn bovendien niet handig in een gevecht.
Zie: http://www.straightdope.com/columns/read/2189/did-vikings-really-wear-horns-on-their-helmets